Aspasia, ilkçağ düşünce tarihinde iz bırakan kadınlardan. MÖ 460-401 yılları arasında yaşamış. Miletli Axiochus'un kızı. İyi bir eğitim alır. 20 yaşında Atina'ya gelir. Nasıl ve hangi nedenlerle Atina'ya geldiği bilinmemekle birlikte, Atinalı filozoflar, özellikle Sokrates üzerinde etkili olduğu biliniyor.
Antik Yunan'da kadınlar, köleler, evli kadınlar ve fahişeler olarak sınıflandırılır. Düşünsel üretim erkeklerin hakkıdır. Aspasia, bu sınıflamanın dışında kalan az sayıda kadından biridir. Onun evi, Atina'nın en iyi eğitim görmüş kadınlarının bir sığınağı olur. Açtığı salon, dönemin ileri gelen erkeklerinin de düşünsel olarak beslendiği, tartışmalara kürsü olan bir akademidir. Bu salonun konukları arasında; sanatçılar ve devlet adamlarının yanı sıra, Anaxagaras, Archimedes, Sophokles, Sokrates gibi birçok filozof yer alır.
Aspasia, Atina demokrasisi üzerinde büyük etkisi olan devlet adamı Perikles'in ikinci eşidir. Aspasia'ya tutkundur Perikles. Kendi koyduğu ve titizlikle uyulmasını istediği "yabancılarla evlenme" yasağını, yine kendisi bozar. Bir yabancıyla, Milletliyle evlenir. Perikles, ölene dek onunla kalır.
Aspasia, Perikles'in politikası üzerinde oldukça etkili olur. Hatta Perikles'in bazı konuşmalarını, Aspasia'nın yazdığına ilişkin kanıtlar bulunmaktadır. Perikles'in konuşmalarından en ünlüsü olan Peloponez Savaşları'nda ölenler için yapılan konuşmayı; Epitaph'ı, Aspasia'nın yazdığını Sokrates'ten öğreniyoruz. Aspasia, hem konuşma sanatı, hem de felsefe konusunda derin bir bilgiye sahiptir. Atrna'da ilk kez bir kadın, hem de yabancı bir kadın düşünce yaşamında büyük bir atılımı gerçekleştirir. P. Rohden'e göre, Aspasia'nın etkisi "bütün aydınlanma felsefesine yeni bir hayat" getirir. Sokrates'in izinden gidenlerin Aspasia hakkında yazdıkları ise, onun hakkında önemli ipuçları veriyor. Bunlardan Aischines, Aspasia'yı "en iyi felsefe hocası" olarak anlatır. Aspasia adına bir diyalog yazar.
Xenophen, "Sokrates'ten Anılar" adlı kitabında, Aspasia'dan saygıyla söz eder. Platon ise, Menexenos-diyaloğu'nda, ona bir Epitaph (ölülerin gömülme töreninde yapılan konuşma) yazar. Platon'un Menexenos-diyaloğun'da, Sokrates, doğaçlama bir cenaze töreni konuşması yapar. Ama kendisini bu konuşmayı yapabilecek yeterlikte görmez. Bunun yerine, konuşma sanatı hocasını; Aspasia'yı över. Sokrates, Aspasia'nın, iyi bir hoca olmasının yanı sıra, "birçok başarılı konuşmacıyı, özellikle de bütün Hellenler'in en önde tuttukları birisini, Perikles'i yetiştirmiş" olduğunu söyler.
Platon da, Aspasia'nin filozof ve konuşmacı olarak sanatını kabul eder, diyaloglarını onun tarzında yazar.
Aischines de, Aspasia'nın yeteneğinden ve başarısından söz eder. Aischines'in Aspasia diyalogu, "Sokratik Eros'un haklı çıkarılması" üzerinedir. O, bu düşüncenin temsilcisi olarak Aspasia'yı kabul eder. Bu diyalogda; Kallias (Antik literatürde parasını savuran ve sofistlerin öğrencisi olarak tanınmış biri), oğlunu felsefe eğitimi için kime emanet edebileceği konusunda Sokrates'e danışır. Sokrates, ona hetare Aspasia'yı önerir. Bu durumda, Sokrates bir kadını önermekle kalmamış, adı kötüye çıkan bir kadını önermiştir. Kallias, neden böyle bir kadının önerildiğini öğrenmek ister, Sokrates diyalogunu geliştirir. Bu diyalogda da Aspasia, kentte çok iyi bilinen bir hatip olarak tanıtılır. Ama bunun yanı sıra, onun hetare olduğuna da vurgu yapılır. Bu diyalogda Sokrates, örnek olarak Xenophon'un konuşmasını; Aspasia'nın, Eros'un, insanın davranışlarının itici gücü olduğu hakkında bilgisini nasıl ilettiğini anlatır. Konuşma en iyi evliliğin nasıl gerçekleştirileceği üzerinedir... Eşlerin her biri, ötekinin bu konudaki isteğini doğru bulur, fakat kendisinin "en iyi" olmadığını da bilir. Onlar "daha iyi" olmak için, erdemli olmaya mecburdur.
Aspasia bu diyalogda, her iki eşin "iyi olması" düşüncesini dile getirmek için, dışarıda duran bir öğütleyici olarak ortaya çıkar. Burada anlatılmak istenen; "Aspasia, Eros'un etkileyici gücünün bilincindedir, buna deneyim ve düşünce ile ulaşmıştır", bunu başkalarına bildirecek durumdadır. Yani Aspasia, düşünsel ve cinsel olarak, "Eros'u doğru yöne çevirebilir".
Kaynaklar, Sokrates'in Aspasia ile önemli felsefi tartışmalar yaptığını gösteriyor. "Perikles ve Çağı" adlı kitabın yazarı Adolf Schmidt, "Sokrates, özellikle Aspasia ile düşünce alışverişi sayesinde, bugün bizim de onu saydığımız gibi, büyük bir filozof olmaya ulaştı" diyor ve ekliyor: "Sokratik yöntem olarak bilinen yöntem, Aspasia'nın yöntemidir."
Aspasia, hem yaşadığı dönemde hem de öldükten sonra, birçok saldırı ve küçümsemenin de konusu olur. Saldırılardan biri sonucu, mahkemeye verilir; Tanrı tanımazlıkla ve fuhuş yapmakla, kadın satmakla suçlanır. Kocası Perikles'le kadınlar arasında aracılık yaptığı iddia edilir. Perikles'in kendisini savunmasının da katkısıyla suçsuz bulunur.
Komedi yazarları, onu bir Hetare olarak küçümser ve alaya alırlar. Hetare olduğuna ilişkin bir kanıt bulunmamakla birlikte, bu suçlama, sık sık gündeme getirilir. Komedi yazarları onu, "utanmasız bakışları ile kızışmış bir oynaş" olarak tanımlarlar. Perikles'i de, onun cinselliği karşısında güçten düşmüş olarak gösterirler.
Aspasia, Perikles'in ölümünden (MÖ 429) sonra, kocasının arkadaşı Lysikles ile evlenir. Lysikles, bir yıl sonra savaşta ölür. Aspasia, uzun yıllar salonunu açık tutmayı başarır ve "üst düzeyde diyalektik ve retorik hocası" olarak aranan kişi olmayı sürdürür.
Kaynak: Kadınlar Dünyası dergisi 6. sayı.
Ayrıca Wikipedi'de Aspasia
Ayrıca Wikipedi'de Aspasia
