Eş'ari'nin Özgür İrade Anlayışı
Eş'ari'ye göre, insanın fiilleri Allah tarafından yaratılır. Yani insanın yaptığı her hareket, Allah'ın iradesi ve kudretiyle gerçekleşir. Ancak bu, insanın hiçbir sorumluluğu olmadığı anlamına gelmez. Eş'ari, insanın fiillerinde bir "kesb" olduğunu söyler. Kesb, insanın fiili irade etmesi, yani bir şeyi yapmaya karar vermesi anlamına gelir. Ancak bu kararın kendisi bile Allah'ın takdiri dahilindedir.
Eş'ari'nin bu görüşüne göre:
- İnsan fiillerinin asıl faili Allah'tır.
- İnsan, fiillerinde bir kısım iradeye sahiptir (kesb).
- İnsanın bu iradesi, Allah'ın iradesine bağlıdır.
Eş'ari ve Mu'tezile Arasındaki Farklılıklar
Mu'tezile kelamcıları ise, insanın fiillerinin tamamen kendisine ait olduğunu ve Allah'ın bu fiillerde zorlayıcı bir rolü olmadığını savunurlar. Mu'tezile'ye göre, insanın özgür iradesi sınırsızdır ve Allah, insanın seçimlerinden sorumlu tutulamaz.
Eş'ari ve Mu'tezile arasındaki temel farklılıklar şu şekilde özetlenebilir:
Fiillerin Faili: Eş'ari'ye göre fiillerin asıl faili Allah iken, Mu'tezile'ye göre insanın fiillerinin asıl faili insandır.
İrade: Eş'ari, insanın iradesini Allah'ın iradesine bağlarken, Mu'tezile insan iradesini sınırsız görür.
Sorumluluk: Eş'ari'ye göre insan fiillerinden sorumludur, ancak bu sorumluluk Allah'ın takdiri içindedir. Mu'tezile ise insanın fiillerinden tamamen kendi sorumlu olduğunu savunur.
Özetle
Eş'ari ve Mu'tezile arasındaki özgür irade tartışması, İslam felsefesinde önemli bir yer tutar. Eş'ari, Allah'ın mutlak iradesini ön plana çıkarırken, Mu'tezile insanın özgür iradesini vurgular. Bu farklılıklar, iki mezhebin Allah-insan ilişkisi, ahlak anlayışı ve kader anlayışı gibi konularda farklı görüşlere sahip olmasına neden olmuştur.
