din felsefesi*

[İng. philosophy of religion; Fr. philosophie de la religion]. Felsefenin, dinin özünü, ilkelerini, din tanımlarım, çeşitli Tanrı kavramlarını, Tanrı, insan ve evren ilişkisini, Tanrı tanımlarını, Tanrı'nın varoluşuyla ilgili kanıtlamaları, inanç, akıl, vahiy ve dogmanın anlamlarıyla karşılıklı ilişkilerini, dinî tecrübenin doğasını, değerini ve geçerliliğini, ruhun ölümsüzlüğünü, din- devlet ilişkileriyle, din-felsefe ve din- bilim ilişkilerini konu alan dalı.

Din felsefesi ve teoloji
Din felsefesi, dini ve Tanrıyı konu alan başka bir disiplin olan teolojiden farklılık gösterir. Teoloji de, Tanrı'nın varlığını, temel niteliklerini, Tanrının evrenle, yaratılmış varlıklarla olan ilişkisini açıklamaya ve temellendirmeye çalışır. Bununla birlikte, teoloji, bu temellendirme ve açıklama faaliyetinde, doğrudan doğruya inanca dayanır, inancın sınırlan dışına çıkmaz. Teoloji Tanrı'nın varlığını ve niteliklerini, Tanrı'nın evrenle olan ilişkilerini açıklarken, dindeki kutsal kitaba, peygamberin bildirdiği mesajlara ve din âlimlerinin yorumlarına dayanır. Bu çerçeve içinde, teolojinin en önemli amacı, dini açıklamak ve temellendirmek suretiyle, inananların inançlarım güçlendirmektir. Yani, teoloji, dinin ve dinî inançların yanında olur ve dinî yargıları hiçbir şekilde sorgulamaz.
Oysa, din felsefesi, inanç karşısında akla öncelik verir; dinin temel inançlarını kabul eder, fakat onları mantıksal bir analize tâbi tutar. Yine, din felsefesi, din karşısında eleştirel ve nesnel bir tavır alır. Din felsefesi, dinin temel ilke ve inançlarım sorgulamakla birlikte, bunu inananların inançlarım güçlendirmek için yapmadığı gibi, onların inançlarım zayıflatmak için de yapmaz. Başka bir deyişle, felsefe, dini açıklar ve temellendirirken, kendisine özgü yöntemleri ve araçları kullanıp, din karşısmda eleştirel bir tavır takınır.

Tanrı'nın varlığına dair üç önemli kanıt
Din felsefesinin en önemli problemi Tanrı'nın, yani aşkın ve mutlak bir gerçekliğin varoluşunun kanıtlanmasıdır. Tanrı'nın varoluşunu akılyürütme yoluyla kamtlamak üzere, din felsefesi çerçevesi içinde üç ayrı kanıt öne sürülmüştür.

Bunlar sırasıyla ontolojik kanıt, kozmolojik kamt ve düzen kanıtıdır.

Ontolojik kanıta göre, Tanrı kavramının varlığı, Tanrı'nın varlığını kanıtlamak için kendi başına yeterlidir, zira bu kavram varolma özelliğini zorunlu olarak içerir.

Kozmolojik kanıt ise, doğada gözlenen nedensellik ilişkisi sonsuz bir dizi biçiminde geriye götürülemeyeceği için, evrenin kendisine neden olunmamış bir ilk nedeni olması gerektiğini söyler.

Düzen ve amaç kanıtına göre ise, evrendeki kusursuz düzen ancak kusursuz bir düzen vericinin eseri olabilir.

Din felsefesinin diğer önemli problemleri ise, özgürlük, kişisel özdeşlik, ölümsüzlük, ve kötülük problemi olarak sıralanabilir.

Bunlardan örneğin özgürlük problemi, insanın, gücü herşeye yeten ve herşeyi bilen bir Tanrı karşısmda, nasıl olup ta özgür olduğunun söylenebileceği problemi olarak karşımıza çıkar,

*ahmet cevizci, felsefe sözlüğü, paradigma y., ist., 1999